Ardından: Ahmad Jamal (1930-2023)

Gece uykumdan uyandım. Genellikle bölünür uykum. Su içmek için mutfağa geçtim. O esnada Twitter’da bir haber gördüm. Üzüldüm. Naif, huzurlu ve ipeksi piyano çalma stili ile pek çok caz müzisyenine ilham kaynağı olan Ahmad Jamal vefat etmişti. Haberde şöyle yazıyordu. “Yaşayan en büyük caz piyanistlerinden biri olan Ahmad Jamal, 16 Nisan 2023 tarihinde, Massachusetts Ashley Falls’ta bulunan evinde, prostat kanserinden hayatını kaybetti. Caz dünyasının bu acı kaybını kızı Sumayah Jamal bir basın açıklaması ile duyurdu.”

Ahmad Jamal, 2 Temmuz 1930 tarihinde, Pittsburgh’da dünyaya geldi. Ailesinin ona verdiği adı, Frederick Russell Jones‘tu. Henüz küçük bir çocukken sevenleri ona Fritz derdi. 3 yaşında iken piyano çalmaya başladı. Birkaç yıl sonra National Negro Opera Company’nin kurucusu Mary Cardwell Dawson ile çalışmaya başladı. 14 yaşında iken Pittsburgh Müzisyenler Birliği’ne üye oldu. Dernekte ünlü caz piyano virtüözü Art Tatum ile tanıştı. Liseden mezun olduktan sonra George Hudson’ın büyük grubuyla turneye çıkmaya başladı.

1950 yılında Chicago’ya taşındıktan sonra müslüman oldu. Adını Ahmad Jamal olarak değiştirdi. Aynı yıl Three Strings olarak bilinen bir piyano-gitar-bas üçlüsü kurdu. 1951 yılında Manhattan’da bir gece kulübü olan, The Embers’da üçlü olarak sahne aldıkları bir gece, ünlü plak yapımcısı ve yetenek avcısı John Hammond‘un dikkatini çekti.

1955 yılında Ahmad Jamal, Parrot Records şirketi için gitarist Ray Crawford ve basçı Israel Crosby ile birlikte ilk uzun çaları Ahmad Jamal Plays‘i kaydetti. Albüm gelecek yıl çığır açıcı blues şirketi Chess‘in bir yan kuruluşu olan Argo tarafından satın alınıp yeniden piyasaya sürüldüğünde, albümün adı Chamber Music of the New Jazz oldu.

Ahmad Jamal ilk plak ödülünü, 1958 yılında, Chicago’da, Pershing Hotel’in Lounge’nda, Argo Records için canlı kaydedilen At the Pershing: But Not for Me ile aldı. O gece çalınan her set kaydedildi. İcra edilen parçalar toplamda 43 taneydi. Ahmad Jamal tarafından 43 parçanın içinden albüm için sadece sekiz tanesi seçildi ve yayınlandı. Kontrbasta Israel Crosby, davulda da Vernel Fournier ile birlikte kaydedilen Argo etiketli albüm, bir caz albümü için hiç duyulmamış bir başarı gösterdi. Billboard albümler listesinde iki yıldan fazla kaldı. Ahmad Jamal , National Endowment for the Arts tarafından 1994 yılında, Masters of Jazz seçildiğinde, albümün bir milyondan fazla kopya sattığı duyuruldu. 1960’ların sonlarında ve 70’lerin başında yılda üçer albüm kaydediyordu. Kariyeri boyunca da, toplamda 60’tan fazla albüm çıkardığı biliniyor.

Müzik kariyerini taçlandıracak bazı girişimlerde bulundu. Bir plak şirketi, müzik prodüksiyon şirketi, Chicago da bir gece kulübü ve kulüp içinde Alhambra adında bir restoran kurdu. Ancak restaurant girişimi bir yıldan az sürdü. Alhambra, dini inançlarına uygun olarak tasarlanmıştı. Alkol servisi yapılmıyordu. Restaurant işi bu yüzden uzun ömürlü olmadı.

Alhambra’nın yarattığı mali zorluklar, Ahmad Jamal’ın hayatının ekonomik olarak karanlık bir döneminin başlangıcına işaret ediyordu. Bu dönemde neredeyse üç yıl performans sergilemekten uzaklaştı. Kulüp Aralık 1961 tarihinde kapandı. Üç ay sonra, 17 yaşındayken evlendiği eski adı Virginia Wilkins olan Maryam Jamal’e boşanma davası açtı. Bu olayları, Ahmad Jamal’ın tutuklandığı ve kızının nafakasını ödememekle suçlandığı beş yıllık mahkeme süreci takip etti. Daha sonra aklandı. 1963 yılında, aşırı dozda uyku hapı aldıktan sonra hastaneye kaldırıldı. 1964 yılına kadar tekrar turneye çıkmadı ve kayıt yapmaya da başlamadı.

İlk evliliğini çok genç yaşta yapmıştı. 1960’lı yılların ortasında kızı Sumayah’ın annesi Sharifah Frazier ile evlendi. 1982’de boşandılar. Aynı yıl menajeri Laura Hess-Hay ile evlendi. Onunla da, 1984 yılında boşandılar. Boşanmalarına rağmen Laura, menajerliğini günümüze, hatta onu kaybettiğimiz ana kadar sürdürdü.

Canlı kayıtlar, Ahmad Jamal’ın en özel ve başarılı kayıtları oldu. Birçok caz uzmanı, Montreux Caz Festivali’nde 1971 yılında kaydedilen Freeflight ve 1993 yılında ise Chicago Revisited: Live at Joe Segal’s Jazz Showcase albümlerini en iyiler arasında gösteriyor.

2011 yılında Mosaic Records, 1956-1962 yılları arasında Argo Records için kaydettiği 12 albümden oluşan dokuz CD’lik kutulu bir set çıkardı. Grammy Ödülü aldığı yıl olan 2017’de Marseille, 2019’da Ballades albümlerini yayınlandı.

Geçen yıl ise Ahmad Jamal iki ayrı diskten oluşan bir set yayınladı. Bunlar, Seattle’da daha önce su yüzüne çıkmamış canlı kayıtlardan oluşan Emerald City Nights: Live at the Penthouse, 1963-1964 ve 1965-1966 yılları arasındaki kayıtlarından oluşuyor. Üçüncü seti ise 1966-1968 yılları arasındaki çalışmaları için planlıyordu. Maalesef ömrü vefa etmedi.

Ahmad Jamal’a gösterilen saygı caz dünyasının çok ötesine uzanıyordu. Clint Eastwood, The Bridges of Madison County adlı filminin soundtrack’inde But Not for Me’den iki parça kullandı.

Hip-hop dünyasından, De La Soul‘un Stakes Is High ve Nas‘ın The World Is Yours gibi parçalarının yanı sıra, düzinelerce başka rap şarkısı, Ahmad Jamal’ın piyano rifflerinden oluşan göndermeler ve sample’lar içeriyor.

Onun riffleri ne kadar bulaşıcı olsa da, Ahmad Jamal’ın çalmayı en sevdiği, klasik caz standartları ve caz baladlarıydı. The Times dergisine 2001 yılında verdiği bir röportajda Ben Webster ile olan bir anısını anlattı. “Standart repertuarımda, çaldığım şarkıların sözlerini ve notalarını öğrenmeye özen gösteririm. Bir keresinde Ben Webster’la sahne alıyorduk. Webster aniden durdu. Ona ‘Neden durdun Ben?’ diye sordum. ‘Şarkının sözlerin unuttum‘ dedi. O günden sonra, daha dikkatli ezberlemeye başladım.”

Piyanoya yaklaşımı, Jamal 1940’ların ortalarında bir genç olarak kariyerine başladığında caz dünyasını kasıp kavuran bebop stilinin zorlu ve karmaşık yaklaşımıyla belirgin bir tezat oluşturuyordu. Bud Powell‘ın izinden giden bebop piyanistleri, pürtelaş nota kalabalığı ile tanındılar. Oysa Jamal, eşit derecede etkili olduğu kanıtlanan farklı bir yol seçti.

Jamal’ın yoğun akorları, geniş dinamik aralığı ve hepsinden önemlisi sessizliği akıllıca kullanması ile rahat, erişilebilir tarzı, kariyerinin başlarında caz basınında küçümseyen eleştirilerden payına düşenden fazlasını sağladı; Martin Williams, Jamal’in müziğini şık ve sığ olarak tanımlıyordu. Ancak kısa sürede yaptıkları anlaşıldı ve caz dünyasının ayrılmaz bir parçası haline geldi.

Örneğin eleştirmen Stanley Crouch, bebop’un kurucu babası Charlie Parker‘ın “cazda taze form geliştirmede Ahmad Jamal’dan daha önemli” tek müzisyen olduğunu yazmıştı.

Kuşkusuz Ahmad Jamal’e hayran müzisyenlerin başında Miles Davis geliyordu. Şöyle bir anekdot okumuştum; kaynağını tam hatırlamıyorum. Miles Davis, kimle çalışırsa çalışsın mutlaka her çalıştığı arkadaşına Ahmad Jamal dinletirmiş. Miles’ın şu sözleri sarfettiği biliniyor: “Bütün ilhamım Ahmad Jamal’dan geliyor“. Ona keza Herbie Hancock ve Keith Jarrett da Ahmad Jamal’i örnek alan, önde gelen caz piyanistlerden sadece ikisi.

Seni özleyeceğiz büyük usta!

Bu dünyadan bir “Fritz” Ahmad Jamal geçti…