Ardından: Lou Donaldson (1926-2024)

Alto saksofoncu Lou Donaldson, uzun bir hayatın ve zengin bir kariyerin ardından geçtiğimiz hafta sonu 98 yaşında hayata gözlerini yumdu. Donaldson, emekliye ayrıldığını duyurduğu 2018 yılına kadar 70 yıl boyunca sahnelerdeydi.

2. Dünya Savaşı sonrasında ordudayken Chicago’da tanıştığı bebop tarzını hemen benimseyip, kaçınılmaz olarak Charlie Parker‘ı taklit ederek başladıysa da kısa sürede kendine has keskin ve şiddetli tonunu buldu, blues ve gospel etkisinin her daim hissedildiği tarzını olgunlaştırdı. Yaklaşımıyla, bebop’un içinden, hard bop, soul caz ve hatta caz funk stillerinin türemesi sürecinde önemli rol oynadı. Caza önemli bir başka katkısı da fahri yetenek avcılığı yapmış olmasıydı. Clifford Brown‘ı ve Grant Green‘i Blue Note Records‘un kurucusu Alfred Lion‘la tanıştıran, benzer şekilde ilk Horace Silver kaydı için aracılık yapan Donaldson’dı.

Louis Andrew Donaldson Jr., 1926’da North Carolina eyaletinin küçük bir kasabasında doğdu. Vaiz bir baba ile öğretmen ve amatör müzisyen bir annenin tüm çocukları gibi o da, küçük yaşta müzikle ilgilenmeye başladı. Astım hastasıydı, nefesi açılsın diye annesinin eğitmenliğinde klarnete başladı. Askerde donanma bandosuna seçildikten sonra Chicago’da bir gece kulübünde Charlie Parker’ı dinleyince alto saksofona geçmeye karar verdi.

Terhisten sonra memleketine döndü, birkaç yıl amatör gruplarda çalıştı ve şehri ziyaret eden saksafoncu Illinois Jacquet‘in teşviğiyle New York’a taşındı.

Kısa süre sonra da Milt Jackson (1952) ve Thelonious Monk (1952) albümlerine eşlikçi oldu. Aynı yıl Blue Note Records ile anlaşarak, şirketin New Faces-New Sounds projesi kapsamında kendi adına ilk kaydını yaptı. Ertesi yıla, kendisi gibi umut vaad eden trompetçi Clifford Brown ile ortak kurdukları grubuyla başladı, Horace Silver’ın caz elçilerinden biri oldu. 1954’de, Brown, Silver ve Art Blakey ile birlikte Blue Note All Stars olarak Birdland sahnesine çıktı ve adı anılanlarla birlikte adım adım olgunlaştırdıkları hard bop stilinin doğum belgesi olarak anılan A Night At Birdland (1954) albümünde yer aldı. O gece, caz tarihinin en önemli okullarından biri, Art Blakey & the Jazz Messengers grubunun da temeli atılmış oldu.

Bu dönemde hard bop’ın kilometre taşı sayılabilecek albümlerin birçoğunda, bu türün kurucu babaları ile birlikte çaldıysa da hiçbir grubun daimi üyesi olmadı ve 1950’lerin ortasından itibaren geri kalan kariyeri boyunca lider ya da eş lider olduğu grupları yönetti, kendi müziğini yaptı.

Stiline rock ‘n roll’un atası konumundaki jump müzik mimiklerinin, gruplarına da önce vurmalıların ardından da orgun eklenmesiyle, kariyeri soul caza doğru evrildi. Jimmy Smith ile birlikte bu türün ilk örneklerini çalmaya ve kalabalıkları coşturan, seyirciyi mutlu etmeyi hedefleyen bir müzik yapmaya başladı. Parçaları sadece caz değil R&B radyolarında da çalınıyordu.

Cadet ve Argo ile geçen üç yılın ardından 1967’de Blue Note’a geri döndü ve satış kaygısına kapılan şirketin popülerleşme politikasına uydu; Alligator Boogaloo gibi Billboard Hot 100 listesine girmeyi başaran ve soul caz marşı haline gelen kayıtlar yaptı, müziğinde groove ve funk ritmi daha da belirginleşti. Say It Loud (1968), Hot Dog (1969) ve Everything I Play Is Funky (1970) gibi isimlendirdiği albümlerle, rock müziğe kaymış genç dinleyiciye erişmeye çalıştı. Hatta bir dönem saksofonuna Varitone efekt ünitesi takarak muhtemelen kariyerinin en sulandırılmış dönemini yaşadı.

Kendini tekrar eden müziğine olan ilginin azalmasının ardından bir dönem nadasa çekildiyse de, geleneğe geri dönüşün yaşandığı 1980’lerde o da sahnedeki yerini aldı, ortama hızlıca uyum sağladı. Kuşağının kıdemlilerinden ve dönemin genç aslanlarından oluşturduğu küçük gruplarla akustik caz yapmaya başladı, seyrek de olsa Muse, Timeless ve Milestone gibi şirketlerin etiketiyle albümler yayınladı.

Ulusal Sanat Vakfı, 2012’de Donaldson’ı Caz Üstadı (NEA Jazz Master) ilan etti. Rutin sahne çalışmalarından uzaklaştıysa da, 97’ncisine kadar Dizzy’s Club’daki doğum günü kutlama şenliklerine katıldı.

Dolu dolu yaşanmış 98 yılın ardından 9 Kasım 2024’de hayata gözlerini yumdu.

■ Dark Blue Notes’da diğer portreler
■ Turgay Yalçın’ın Dark Blue Notes’daki diğer yazıları
■ Lou Donaldson Spotify