Her Dem Free: Ornette Coleman
Ornette Coleman, 9 Mart 1930’da Amerika Birleşik Devletleri’nde doğdu. 11 Haziran 2015’te yaşama veda eden Coleman önemli bir caz müzisyeni, saksofoncu ve besteci olmanın yanı sıra, çağdaş cazda dönüştürücü bir rol oynadı. Coleman, modern cazın önde gelen figürlerinden biri olarak kabul gördü ve özellikle free cazın öncülerinden biri olarak kutsandı.
Coleman’ın müzikal gelişim öyküsü, onun çağdaş cazın öncülerinden biri olarak kabul edilmesine yol açan önemli bir serüvendir. İşte Coleman’ın müzikal yolculuğunun bazı durakları: Coleman, 9 Mart 1930’da Fort Worth, Teksas’ta doğdu. Daha çocukken müziğe ilgi duydu ve genç yaşlarda saksofon çalmaya başladı. Özellikle altoyu tercih etti. 1950’lerin başlarında Teksas ve Louisiana’da çeşitli müzik gruplarında çaldı. Bu dönemde geleneksel caz formlarını öğrendi ancak kısa sürede kendi tarzını geliştirmek için çalışmaya başladı.
1950’lerin ortalarında New York’a taşındı ve modern caz sahnesinde kendine yer bulmaya çabaladı. İlk önemli çıkışını, Something Else!!!! albümüyle yaptı ve bu kayıt, onun yenilikçi ve özgün tarzını tanıtan ilk belge niteliğindeydi.
Coleman’ın en belirgin başarısı, The Shape of Jazz to Come (1959) ve Change of the Century (1960) gibi albümlerle geldi. Bu dönemde, free caz olarak bilinen tarzını daha da geliştirdi ve geleneksel yapıların ötesine geçen özgün bir müzikal dil oluşturdu.
1970’lerden itibaren daha deneysel ve elektronik müziğe ilgi göstermeye başladı. Bu dönemde, elektrikli enstrümanlarla ve farklı müzikal atmosferlerde çeşitli deneysel çalışmalar yaptı.
Coleman, kariyerinin sonraki dönemlerinde de müzikten kopmadan üretmeye devam etti ve birçok yeni projede yer aldı. Özellikle genç müzisyenlere ilham vermeye gayret etti ve caz müziğinin evrimine büyük bir etki sağladı. Yol gösterici bir müzikal kimlik oldu.
Yenilikçilik, özgünlük ve cesaret, Coleman’ın kariyerinin temel özellikleridir ve onu modern cazın önde gelen figürlerinden biri haline getirmiştir.
Coleman, caz sahnesine çıktığında geleneksel caz formlarının ötesine geçen bir müzikal yenilikçilik sergileyen müzisyenlerden olmayı amaçladı. Onun müziği, geleneksel cazın kurallarından ve sınırlarından kurtularak daha özgür ve daha çok deneysel bir yöne doğru ilerledi. Free caz olarak adlandırılmaya başlayan tarzı, geleneksel yapıların dışına çıkarak, birlikte çaldığı müzisyenlere daha fazla özgürlük ve doğaçlamayla ifade imkânı tanıdığı bir tarza doğru evrilmeye başladı.
Ayrıca bir saksofoncu olarak da ayrıcalıklı bir yer edindi. Özellikle alto saksofon çalışındaki benzersiz tarzı ve teknik ustalığıyla dikkatleri çekti. Ornette Coleman’ın diğer saksofoncularından farkı birkaç önemli noktada ortaya çıkarıyor denilebilir; yenilikçi tarzıyla, geleneksel cazın kalıplarını kırmayı ve müziği daha özgür bir şekilde ifade etmeyi amaçlayan bir yaklaşım benimsemiştir. Önceden belirlenmiş yapıları ve akor ilerlemelerini terk ederek yepyeni bir çalışı üslubu geliştirdi. Bu, onun diğer saksofonculardan farklılaştığı ve yenilikçi bir yol izlediği bir noktadır.
Coleman’ın müziğinde belirgin bir şekilde göze çarpan bir özellik, müzisyenlere geniş bir ifade alanı tanımasıdır. Geleneksel cazın sınırlarını aşarak, müzisyenlerin daha özgürce ifade edebilecekleri bir platform oluşturdu. Bu da Coleman’ı diğer müzisyenlerden ayıran en önemli özelliktir.
Teknik olarak Coleman’ın çalım tarzı, geleneksel tekniğin dışında daha özgün ve deneysel bir yaklaşımı yansıtır. Özellikle melodi ve armoniye farklı bir bakış açısı getirerek, sık sık beklentileri tersyüz eder ve sıradışı sesler ve yapılar kullanır. Bu da onun müzikal olarak diğer saksofonculardan ayrılmasını sağlar.
Genel olarak, Ornette Coleman’ın saksofonda diğerlerinden farklılığı, müziğindeki yenilikçi yaklaşımı, ifade özgürlüğü ve teknik yaklaşımındaki özgünlüğüdür denilebilir. Bu özellikler, onu modern cazın önde gelen figürlerinden biri haline getirirken, müzikal mirası üzerinde de derin bir etki bırakmasını sağlamıştır.
Ornette Coleman’ın müziği öyle bir güce sahipti ki John Coltrane bile 1961’de Coleman’la sahnede geçirdiği 12 dakikanın “hayatımın en yoğun anı” olduğunu söyler.
Ornette Coleman’ın bazı önemli albümlerine kısaca göz atalım dilerseniz.
İlk sırada Something Else!!!! (1958) yer alır: Coleman’ın lider olarak ilk stüdyo albümüdür. Bu albümde, Don Cherry, Billy Higgins ve Walter Norris gibi önemli müzisyenlerle birlikte çalışmıştır. Albüm, Coleman’ın yenilikçi yaklaşımının erken örneklerinden bazılarını içerir.
The Shape of Jazz to Come (1959): Coleman’ın en ikonik çalışmalarından biridir. Bu albümde, free cazın etkileyici bir örneğini sunar ve geleneksel cazın sınırlarını zorlayarak, müziği yeni bir yöne taşımanın örneklerini barındırır.
Change of the Century (1960): Bu albüm, Ornette Coleman Quartet’in kaydettiği ikinci stüdyo albümüdür. Coleman, Don Cherry, Charlie Haden ve Billy Higgins gibi önemli müzisyenlerle birlikte çalışır. Albüm, Coleman’ın özgün bestelerini ve deneysel yaklaşımını daha da ileri taşır.
Free Jazz: A Collective Improvisation (1961): Bu albüm free cazın en sivri örneklerinden biri olarak kabul edilir. Albüm, iki ayrı quartet’in paralel olarak çaldığı ve geniş ölçüde özgür bir doğaçlamayı içeren tek bir parçadan oluşur.
Science Fiction (1972): Coleman’ın elektrikli enstrümanlar ve deneysele çokça yöneldiği, yeni atmosferler yaratmayı amaçladığı döneminin önemli bir kaydıdır. Albüm, sanatçının deneysel ve yenilikçi yaklaşımını sürdürdüğü zirve albümlerden biridir.
*
Bunlar Ornette Coleman’ın kariyerinin sadece birkaç önemli albümünü. Ancak, tümü de müzik tarihinde önemli bir yere sahiptirler ve Coleman’ın müzikal evrimini, etkisini gösteren önemli kayıtlardır.
Ornette Coleman, müziğindeki yenilikçi yaklaşımı ve özgün tarzıyla birçok müzisyene ilham vermiş ve bazılarını derinden etkilemiştir. Amerikalı besteci ve saksofoncu, üretken müzik adamı John Zorn anmadan olmaz, Ornette Coleman’ın özgün tarzından büyük ölçüde etkilenmiştir. Zorn’un kendi müziği de deneysel ve özgün bir yaklaşımı yansıtır, hem de fazlasıyla.
Saksofoncusu David Murray, Ornette Coleman’ın etkisi altında yetişmiş ve kariyerinde onun özgün tarzından ilham almış önemli müzisyenlerden biri olarak sayılabilir. Murray, kendine özgü bir çalım tarzıyla ve deneysel yaklaşımıyla tanınsa da Coleman’ın açtığı yoldan ilerlemiştir.
Bir başka önemli isimse Amerikalı caz saksofoncusu Joe Lovano’dur, Coleman’ın müziğinden derin bir şekilde etkilenmiştir ve Lovano, kendi kariyerinde özgün bir ses ve tarz geliştirmiş. Birçok müzisyen gibi Coleman’ın yenilikçiliğinden ilham aldığı söylenebilir.
Amerikalı caz bestecisi ve saksofoncu Henry Threadgill, Ornette Coleman’ın özgün tarzından etkilenmiş, kendi müziğinde deneysel ve özgün bir yaklaşım benimsemiş müzisyenlerden bir diğeridir.
Ornette Coleman’ın uzun süre işbirliği yaptığı trompetçi Don Cherry de, Coleman’ın müziğinden büyük ölçüde etkilenmiş ve kendi kariyerinde bu etkilerden esinle özgün bir tarz geliştirmiştir.
Bunlar, Ornette Coleman’ın etkisi altında kalmış sadece birkaç müzisyeni temsil etmektedir ve örnekleri çoğaltmak olası. Ancak, Coleman’ın yenilikçi yaklaşımı ve özgün tarzı, birçok müzisyene ilham vermiş ve onların kendi müzikal yolculuklarında etkili olmuştur.
Coleman cazdaki seçeneklerin genişlemesinde önemli bir rol oynamış ve bu türün rotasının değişmesine yardımcı olmuş çok belirleyici bir müzik adamıydı. 1950’lerin sonu ve 60’ların başlarında ürettiği albümlerle cazın, uyum ve ritim kurallarına daha az bağlı hale gelmesinde derin çabaları oldu ve cazın Amerikan şarkı kitabı repertuarından uzaklaşmasını sağlayan öncülerden biri oldu.
Coleman daha sonra senfoni orkestrası için çalışmalar da yaptı ve serüvenci ruhu onu, yerel müzisyenlerle çalışmak için Kuzey Afrika’ya kadar götürdü. Prime Time adını verdiği bir elektrik topluluğu ile konserlerde sahne aldı. 2007’de Sound Grammar kaydı ile Müzik Dalında Pulitzer Ödülü ve Grammy Ömür Boyu Başarı Ödülü‘nü kazandı.
Coleman, müzik kariyeri boyunca birçok ödül kazandı ve caz müziğinin gelişimine büyük katkılarda bulundu. Onun etkisi, sadece müzikal alanda değil, aynı zamanda sanatın genelinde de etkili oldu ve günümüzde birçok müzisyene ilham vermeye devam etmekte.
*
Meraklısına Notlar:
